Ekonomi Sabah & Sarawak

 HURAIKAN PERKEMBANGAN EKONOMI SABAH DAN SARAWAK PADA ABAD KE-19 DAN AWAL ABAD KE-20.

            British berminat terhadap Sabah dan Sarawak disebabkan negeri tersebut kaya dengan hasil bumi.Kekayaan tersebut telah menarik minat pedagang dari Barat seperti Poturgis,Sepanyol,Belanda dan British untuk singgah berdagang di Sabah sebelum meneruskan perjalanan ke China. Alfert Dent tubuhkan British North Borneo Company (SBUB) dan mohon piagam diraja daripada kerajaan British di London untuk menaikkan nilai perniagaan dan pengiktirafan daripada kerajaan British. Pertapakan James Brooke di Sarawak dan ditambah pula dengan jawatan sebagai Gabenor Sarawak memudahkan lagi beliau menguasai ekonomi Sarawak .Beliau menetapkan dasar pemerintahan sendiri bagi memudahkan pentadbiran.Perkembangan ekonomi terbahagi kepada 2 jenis iaitu ekonomi tradisional dan ekonomi komersial.

            Masyarakat Sabah pada mulanya mengamalkan sistem ekonomi tradisional ataupun dikenali sebagai sistem ekonomi sara diri.  Tanaman  utama masyarakat Sabah  ialah padi  yang menjadi tanaman makanan utama mereka.  Tanaman padi sawah diusahakan oleh orang Kadazan dan orang Dusun.Kawasan penanaman padi sawah yang utama  ialah di Tuaran,Papar dan Penampang.  Padi sawah juga ditanam di lembah-lembah bukit seperti Ranau,Keningau dan Tambunan.  Mereka turut mengusahakan prtanian pindah dimana mereka menanam padi huma di lereng-lereng bukit landai di kawasan pedalaman yang bergunung-ganang.  Penduduk peribumi yang mengusahakan penanaman padi huma  ialah Murut dan Bajau.  Tanaman makanan lain yang ditanam  ialah jagung,ubi keledek,buah-buahan dan sayur-sayuran.  Tanaman-tanaman yang lain ini menjadi penting kerana ia merupakan ‘makanan selang’ dimana  ubi akan dijadikan makanan utama sewaktu bekalan beras tidak mencukupi.

            Masyarakat Sarawak juga turut mengamalkan ekonomi sara diri dan tanaman utama mereka juga ialah padi. Padi sawah di sarawak diusahakan oleh orang Kelabit yang mendiami kawasan rumah panjang di Hulu Sungai Baram manakala padi huma pula ditanam oleh orang Bidayuh,Iban dan Kenyah. Kebiasaannya,di setiap rumah panjang di Sarawak,terdapat tanah yang diperuntukkan khas untuk menanam padi huma secara gotong-royong. Contoh tanaman lain yang diusahakan adalah sayur-sayuran,lada hitam,buah-buahan seperti kelapa dan pisang. Di samping itu,kegiatan memburu binatang turut dijalankan seperti pelanduk kancil dan ayam hutan. Ternakan secara kecil-kecilan pula seperti ayam dan lembu.

            Kegiatan ekonomi komersial yang paling utama di Sabah pada abad ke-19 dan awal abad ke-20 ialah bidang pertanian.  Tembakau merupakan tanaman dagangan pertama yang penting.  Menjelang tahun 1880-an,banyak ladang tembakau telah dibuka oleh pengusaha-pengusaha berbangsa Belanda dan Jerman di pantai timur Sabah.  Pertanian secara komersial telah berkembang dengan pesat di Sabah dengan adanya pemodal Barat.  Menjelang tahun 1890,terdapat 61 buah ladang tembakau di Sabah.Nilai eksport tembakau telah meningkat daripada $ 882 pada tahun 1885 kepada $ 1,176 000 pada tahun 1895.  Perkembangan kegiatan ekonomi komersial ini disebabkan oleh faktor dasar tanah yang liberal dan ketiadaan cukai eksport serta harga pasarannya yang tinggi.  Pertanian tembakau  mula merosot selepas awal abad ke-20.Pada tahun 1902,penanaman tembakau mulai merosot kerana diserang penyakit dan juga akibat daripada masalah bencana alam  iaitu banjir.  Malahan,persaingan dengan pengeluar tembakau di Amerika Syarikat telah menjejaskan pendapatan penanaman tembakau tempatan di Sabah.Pada tahun 1982,hanya terdapat 2 buah ladang yang masih beroperasi di Sabah.

        Kegiatan komersial yang kedua terpenting ialah penanaman getah.  Tanaman getah telah mula diusahakan di Sabah pada tahun 1892 oleh para pengusaha Barat,kemudian diikuti oleh para pekebun bumiputera dan cina.  Perkembangan penanaman getah di Sabah disebabkan oleh pembinaan jalan kereta api di antara Jesselton (Kota Kinabalu) dan Beaufort.  Syarikat Berpiagam Utara Borneo turut memberikan pelepasan cukai eksport selama 50 tahun.  Permintaan yang tinggi di pasaran dunia turut menjadi faktor peningkatan penanaman getah di Sabah.  Kawasan penanaman getah yang utama di Sabah pada abad  ke-19 dan awal abad ke-20 ialah pantai Barat. Keluasan kawasan tanaman getah telah bertambah dengan mendadak.  Misalnya pada tahun 1907 keluasan tanaman getah ialah 1 306 hektar kemudian bertambah menjadi kira-kira 14 095 hektar pada tahun 1917.  Sehingga tahun 1941,getah masih menjadi penyumbang kepada kegiatan ekonomi komersial bagi Sabah.

            Disamping itu,kegiatan ekonomi komersial lain di Sabah  adalah seperti sarang burung,pokok lanut dan sagu.  Pada tahun 1926,eksport sarang burung bernilai $ 125 000 dan kawasan pengumpulan sarang burung ialah di Gua Gomantong,di Sandakan.  Pokok lanut yang dikenali sebagai abaka diproses untuk dijadikan tali kapal dan dieksport ke Eropah.  Pokok sagu atau  rumbia merupakan tanaman tradisional Sabah yang telah dikomersialkan.  Memandangkan hasil sagu di pasaran dunia mahal,pihak British telah menggalakkan penduduk supaya mengusahakannya.  Eksport sagu di Sabah pada tahun 1888 bernilai $ 93 433.

            Kegiatan ekonomi komersial di Sarawak dari segi pertanian pula ialah sagu,lada hitan dan gambir.  Tanaman sagu merupakan hasil eksport utama Sarawak pada abad ke-19.  Penghasilan sagu daripada pokok rumbia diusahakan oleh orang Melanau secara meluas di bahagian kedua dan ketiga negeri Sarawak.  Sarawak telah berjaya mengeksport hasil sagu daripada 8700 tan pada tahun  1887 kepada 20 400 tan  pada tahun 1907.  Orang cina menguasai pengeluaran dan perniagaan semua hasil sagu di Sarawak. Bagi tanaman getah pula,Raja-raja Brooke tidak menggalakkan syarikat asing untuk buka ladang getah di Sarawak namun syarikat yang menguasai tanaman getah Cuma satu iaitu Syarikat Borneo. Kawasan tanaman ialah estet Tahan dan estet Tengah.Pada tahun 1934,terdapat 210 000 ekar tanah ladang getah dan sebahagiannya merupakan kebun kecil dan 3%  pula diusahakan secara ladang.  Selain itu,orang cina juga mengusahakan tanaman gambir dan lada hitam di Sarawak untuk tujuan eksport.  Lada hitam ditanam di sekitar Kuching,Serian,Sarikei dan Maradong.  Charles Brooke telah memberi galakan kepada saudagar-saudagar dari Singapura untuk menanam lada hitam di Sarawak dengan cara memberi tanah kepada  mereka.  Lada hitam menjadi tanaman eksport terpenting di Sarawak pada abad ke-19.  Menjelang tahun 1855,Sarawak telah berjaya mengeksport 392 tan lada hitam dan 1370 tan gambir.

            Selain pertanian,kegiatan ekonomi komersial yang lain yang turut di jalankan  ialah pembalakan di Sabah dan Sarawak. Perusahaan pembalakan telah mula berkembang di Sabah pada tahun 1880-an.  Perusahaan pembalakan dikuasai oleh syarikat-syarikat British dan  Cina.  Antara kayu  balak  yang mempunyai nilai eksport tinggi ialah seraya,kapur,belian dan meranti.  Kegiatan pembalakan dijalankan di Sandakan,Lahad Datu dan Tawau.Buruh dari Indonesia dan Filipina dibawa masuk ke Sabah.  Nilai eksport  kayu balak Sabah menunjukkan peningkatan yang drastik.Misalnya,pada tahun 1890 nilai eksport hanya $ 44 584 sahaja tetapi telah meningkat kepada $ 642 935 pada tahun 1910.Menjelang tahun 1930,nilai eksport  kayu balak di Sabah ialah $ 2.5 juta manakala menjelang tahun 1937 Sandakan muncul sebagai sebuah pelabuhan pengeksport kayu balak yang penting di dunia.   Antara negara yang mengimport kayu balak dari Sabah  ialah China,Singapura,Australian dan Britain.  Kegiatan pembalakan di Sarawak hanya dijalankan sehingga Perang Dunia Kedua. Kayu balak menjadi eksport utama dan kekal pada kedudukan kedua selepas getah sebagai hasil pendapatan utama Sarawak.Penanaman kayu balak dijalankan oleh orang cina dan Syarikat Borneo di kawasan Sungai Rajang. Hasil pembalakan di Sarawak dieksport ke Hong Kong,Australia dan Amerika Syarikat.

            Kegiatan ekonomi komersial lain yang dijalankan di Sabah dan Sarawak ialah perlombonngan.Di Sabah,hasil galian yang terpenting ialah emas. Lombong-lombong emas telah mula diusahakan sekitar tahun 1880-an di Sungai Segama. Kegiatan perlombongan emas telah diusahakan oleh orang Cina. Walaupun pengeluarannya terhad,tetapi nilai eksport emas sangat tinggi.Selain itu,bahan galian yang terdapat di Sabah ialah arang batu yang dilombong berhampiran dengan Sungai Silimpopon. Usaha perlombongan arang batu telah dilakukan oleh Syarikat Cowie Harbour Coal yang telah ditubuhkan pada tahun 1905 dan beroperasi hingga tahun 1930. Galian lain pula ialah mangan yang telah dijumpai pada tahun 1902 di Teluk Marudu. Bahan galian tersebut telah dilombong oleh Syarikat British Borneo Eksploration mulai tahun 1905 hingga 1908.Hasil galian mangan telah dieksport ke Britain.

            Sektor perlombongan secara komersial telah mula berkembang di Sarawak semasa pemerintahan Charles Brooke.Antara galian terpenting yang dilombong ialah antimoni. Menjelang tahun 1880-an,Sarawak telah menjadi pengeluar galian antimoni yang utama. Kawasan perlombongan antimoni yang utama ialah daerah Bau.Orang Melayu dan Cina aktif dalam kegiatan tersebut. Di samping itu,terdapat kegiatan perlombongan arang batu. Aktiviti melombong arang batu di Sarawak telah bermula pada tahun 1889 hingga tahun 1898. Jumlah  pengeluaran arang batu telah meningkat daripada 500 tan pada tahun 1874 kepada 31 390 tan pada tahun 1898. Galian lombong lain ialah raksa.Raksa mula dieksport pada tahun 1868 yang menggantikan antimoni sebagai hasil perlombongan utama sarawak. Galian yang tidak kurang pentingnya di Sarawak juga ialah emas yang dilombong di Bau. Emas menjadi galian terpenting di Sarawak antara tahun 1898 hingga 1921. Orang Cina merupakan pelombong dan pengusaha utama emas di Sarawak. Kegiatan ekonomi komersial di Sarawak sebenarnya berhubung kait dengan pembangunan kemudahan infrastruktur seperti jalan raya,jalan kereta api,pelabuhan dan pembinaan bandar-bandar baru seperti Miri dan Kuching.Perkembangan bandar seperti Miri turut menjadi pemangkin perkembangan ekonomi bercorak komersial di Sarawak.

            Kesimpulannya,kegiatan ekonomi komersial berkembang hasil daripada ekonomi sara diri.Ekonomi komersial pula berkembang disebabkan kemudahan-kemudahan yang ada.Kedatangan barat di Sabah telah menyebabkan kegiatan ekonomi mereka mengalami perubahan seiring dengan dasar ekonomi British manakala di Sarawak pula perkembangan ekonomi banyak dipengaruhi dasar pemerintahan yang dilaksanakan oleh keluarga Brooke,terutamanya James Brooke dan Charles Brooke.